SMED : ปฏิวัติการตั้งค่าเครื่องจักรและกระบวนการด้วยแนวคิด Lean เพื่อความคล่องตัวในทุกธุรกิจ

ในโลกของการผลิตและธุรกิจบริการที่การแข่งขันสูง ความเร็วและประสิทธิภาพ เป็นหัวใจสำคัญของความสำเร็จ SMED (Single Minute Exchange of Die) หรือ Quick Setting เป็นเครื่องมือลีน (Lean Tool) ที่ช่วยให้องค์กรลดเวลาการตั้งค่าเครื่องจักรหรือกระบวนการลงอย่างมาก ส่งผลให้สามารถผลิตหรือให้บริการได้อย่างรวดเร็ว ลดต้นทุน และตอบสนองความต้องการของลูกค้าได้ดีขึ้น แนวคิดนี้ไม่เพียงใช้ในโรงงานอุตสาหกรรม เช่น โรงงานผลิตสินค้า หรือแม้แต่ยังประยุกต์ใช้ได้ในธุรกิจบริการ เช่น ร้านอาหาร คลังสินค้า บริการทางการแพทย์และสุภขาพ การเงินและธนาคาร บทความนี้จะพาคุณไปทำความรู้จัก #SMED และวิธีที่มันเปลี่ยนแปลงวิธีการทำงานในหลากหลายบริบท

SMED คืออะไร?

SMED ถูกพัฒนาขึ้นโดย Dr.Shigeo Shingo ผู้เชี่ยวชาญด้าน Lean Manufacturing ซึ่งได้รับมอบหมายจาก Taiichi Ohno ผู้อำนวยการฝ่ายผลิตของ Toyota (ผู้เปรียบเสมือนบิดาของระบบการผลิตแบบโตโยต้า #TPS) ให้แก้ปัญหาการผลิตที่มีล็อตขนาดใหญ่ (Large Batch Size) เช่น การผลิตชิ้นส่วนรถยนต์ครั้งละ 10,000 ชิ้น ซึ่งก่อให้เกิดสินค้าคงคลังจำนวนมากและสิ้นเปลืองทรัพยากร เก็บสินค้าสต๊อกไว้มาก ๆ

เป้าหมายคือการลดขนาดล็อตให้เล็กลง เช่น จาก 10,000 ชิ้น เหลือ 5,000 ชิ้น เพื่อเข้าใกล้แนวคิดการไหลทีละชิ้นๆ (One-Piece Flow) ซึ่งเป็นการผลิตที่ไหลลื่นและยืดหยุ่น

อย่างไรก็ตาม การลดขนาดล็อตหมายถึงการเพิ่มความถี่ในการตั้งค่าเครื่องจักร (Setup Time) เช่น จากเดิมตั้งค่าเครื่องจักร 1 ครั้งต่อการผลิต 10,000 ชิ้น กลายเป็นต้องตั้งค่า 2 ครั้งสำหรับการผลิต 5,000 ชิ้นต่อครั้ง ส่งผลให้เวลาในการตั้งค่าเพิ่มขึ้นจาก 1 ชั่วโมงเป็น 2 ชั่วโมง (เพิ่มขึ้นตามจำนวนเท่าของการแบ่งย่อย ๆ ล็อต)

เพื่อแก้ปัญหานี้ Dr.Shingo จึงพัฒนาแนวคิด SMED โดยมุ่งเน้นการลดเวลาการตั้งค่าให้เหลือเพียง เลขตัวเดียว หรือเลขหลักนาทีเดียว (Single Digit Minute) เช่น จาก 1 ชั่วโมง เหลือเพียง 9 นาที หรือน้อยกว่านั้น คำว่า "Exchange of Die" มาจากการเปลี่ยนแม่พิมพ์ (Die) ในเครื่องจักรอุตสาหกรรม เช่น เครื่องปั๊มชิ้นส่วนยานยนต์หรือยางรถยนต์

หลักการของ SMED

SMED ประกอบด้วย 4 ขั้นตอนหลักในการลดเวลาและเพิ่มประสิทธิภาพการตั้งค่า

1. แยกงานภายในและภายนอก (Separate Internal and External Setup)

   • งานภายใน (Internal Setup) - งานที่ต้องทำขณะเครื่องจักรหยุด เช่น ถอดหรือติดตั้งแม่พิมพ์

   • งานภายนอก (External Setup) - งานที่สามารถทำได้โดยไม่ต้องหยุดเครื่อง เช่น เตรียมเครื่องมือหรืออะไหล่ล่วงหน้า

   • ตัวอย่าง ในโรงงานยางรถยนต์ การเตรียมเครื่องมือสำหรับเปลี่ยนแม่พิมพ์ยาง สามารถทำได้ล่วงหน้า (External) เพื่อลดเวลาที่เครื่องจักรหยุดทำงาน จะได้ไม่ต้องเสียเวลารอ เพื่อเดินไปเอาของ

     
     

2. เปลี่ยนงานภายในเป็นงานภายนอก (Convert Internal to External Setup)

   • ค้นหาวิธีทำให้งานที่ต้องหยุดเครื่องจักร แล้วทำให้มันกลายเป็นงานที่ทำได้ล่วงหน้าไว้ก่อน เช่น ใช้ชุดเครื่องมือที่ปรับแต่งไว้ล่วงหน้า หรือออกแบบแม่พิมพ์ให้เปลี่ยนได้ง่ายขึ้น

   • ตัวอย่าง หน้างานอาจใช้แม่พิมพ์ที่ออกแบบให้ถอดเปลี่ยนได้เร็ว (Quick-Release Die) เพื่อลดเวลาการตั้งค่า ใช้คันโยกแทนน็อตที่ต้องหมุนทีละตัว เป็นต้น

     
     

3. ปรับปรุงกระบวนการทั้งหมด (Streamline All Aspects)

   • ลดความซับซ้อนของงาน เช่น ใช้เครื่องมือที่ออกแบบตามหลักการยศาสตร์ (Ergonomics) - ศาสตร์การออกแบบท่าทางการทำงาน ระยะยืน ระยะหยิบของ ระยะวางของบนโต๊ะ และลดขั้นตอนที่ไม่จำเป็นจากการเคลื่อนไหวของตัวคน

   • ตัวอย่าง ในร้านอาหาร MK Suki การเก็บจานที่ลูกค้าไม่ใช้ระหว่างมื้ออาหาร มันก็เป็นการเตรียมโต๊ะล่วงหน้า (External Setup) เพื่อลดเวลาการตั้งโต๊ะใหม่ จะได้ไม่ต้องเสียเวลามาเก็บตัวหลังนานๆ ค่อยๆ เก็บไปก่อน เพื่อลดเวลาตั้งแต่ ลูกค้าเข้ามานั่งทาน จนทานเสร็จให้สั้นที่สุด จะได้บริการได้หลายๆ รอบต่อวัน

     
     

4. ฝึกฝนและทำให้เป็นมาตรฐาน (Standardize and Practice)

   • สร้างขั้นตอนการตั้งค่าที่ชัดเจน และฝึกอบรมพนักงานให้ปฏิบัติตามอย่างสม่ำเสมอ ระบุ ขั้นตอน 1 2 3 4 เพื่อให้เป็นมาตรฐานเดียวกัน ควบคุมเวลาได้ง่าย จำได้ว่าต้องทำอะไรบ้าง ไม่พลาดพลั้งเพ้อเรอ

   • ตัวอย่าง องค์กรสามารถพัฒนาคู่มือการเปลี่ยนแม่พิมพ์ยางที่เป็นมาตรฐาน และใช้การฝึกอบรมเพื่อให้ทีมงานทำงานได้เร็วและแม่นยำ เพิ่มผลิตภาพมากขึ้น

     
     

การประยุกต์ใช้ SMED ในโรงงานการผลิต

VMI เป็นบริษัทที่ให้บริการด้านการบำรุงรักษา และเครื่องจักรสำหรับโรงงานผลิตยางรถยนต์ ซึ่งต้องจัดการกับเครื่องจักรขนาดใหญ่ เช่น เครื่องปั๊มยาง (Curing Press) หรือเครื่องผสมยาง (Mixing Machine) การนำ SMED มาใช้ในบริบทนี้ช่วยลดเวลาการตั้งค่าเครื่องจักรและเพิ่มประสิทธิภาพการผลิต ดังนี้

• การเปลี่ยนแม่พิมพ์ยาง (Tire Mold Changeover) - โรงงานยางรถยนต์ต้องเปลี่ยนแม่พิมพ์เพื่อผลิตยางขนาดหรือลายดอกยางที่ต่างกัน SMED ช่วยลดเวลาการเปลี่ยนแม่พิมพ์จาก 1 ชั่วโมงเหลือ เพียง 10 นาที โดย

  • เตรียมแม่พิมพ์ตัวใหม่ และเครื่องมือล่วงหน้า (External Setup) ใกล้ๆ จุดเปลี่ยนอุปกรณ์

  • ใช้ระบบ Quick-Release หรือกลไกที่ทำให้ถอดเปลี่ยนแม่พิมพ์ได้ง่าย โยกปุ๊บทันได้ปั๊บ

  • ฝึกอบรมทีมงานให้ทำงานเป็นระบบและรวดเร็ว มาช่วยกันทำหลายๆ คนเพื่อลดเวลาให้สั้นที่สุด

    
    

• การบำรุงรักษาเชิงป้องกัน (Preventive Maintenance) การหยุดเครื่องจักรเพื่อบำรุงรักษาสามารถใช้ SMED เพื่อลดเวลาการหยุดทำงาน เช่น เตรียมอะไหล่และเครื่องมือล่วงหน้า หรือใช้เซ็นเซอร์ IoT เพื่อตรวจสอบสภาพเครื่องจักรแบบเรียลไทม์

  
  

• ผลลัพธ์ ลด downtime ของเครื่องจักรลง 20% และเพิ่มอัตราการผลิตยางได้ 15% ภายใน 3 เดือน

พนักงานกำลังปรับตั้งเครื่องจักรและอุปกรณ์

การประยุกต์ใช้ SMED ในธุรกิจบริการ

SMED ไม่ได้จำกัดอยู่แค่โรงงานอุตสาหกรรม แต่ยังสามารถนำไปใช้ในธุรกิจบริการได้อย่างน่าทึ่ง ตัวอย่างที่เห็นได้ชัดเจน ได้แก่

1. ร้านอาหาร (เช่น MK Suki, Yayoi, สุกี้ตี๋น้อย, ลัคกี้สุกี้)

   • บริบท ร้านอาหารต้องตั้งโต๊ะใหม่ให้เร็วเพื่อรับลูกค้ากลุ่มต่อไป โดยเฉพาะในช่วงเวลาที่มีลูกค้าเยอะ เช่น มื้อเที่ยงหรือเย็น

   • การประยุกต์ SMED

     • งานภายนอก - พนักงานเก็บจานและอุปกรณ์ที่ไม่ใช้ระหว่างที่ลูกค้ายังนั่งอยู่ เพื่อเตรียมโต๊ะล่วงหน้า นำหุ่นยนต์ช่วยเสิร์ฟอาหารมาช่วย

     • งานภายใน - การทำความสะอาดโต๊ะและจัดวางอุปกรณ์ใหม่ทำได้เร็วขึ้นโดยใช้ถาดหรือรถเข็นที่ออกแบบมาให้เก็บของได้ครบในครั้งเดียว

     • ผลลัพธ์ ลดเวลาในการตั้งโต๊ะจาก 5 นาที เหลือ 2 นาที ทำให้รับลูกค้าได้มากขึ้น 10-15% ในช่วงเวลาคับคั่งที่คนต่อคิวเยอะๆ

       

       บรรยากาศการทานหม้อไฟในร้าน

       
       

2. คลังสินค้า (ไปรษณีย์ไทย, Kerry, Flash)

   • บริบท การจัดเตรียมสินค้าเพื่อขนส่งในวันถัดไป แทนที่จะรอเตรียมพรุ่งนี้

   • การประยุกต์ SMED

     • งานภายนอก - จัดเตรียมสินค้าและแพ็คของในช่วงเย็นหรือช่วงที่คลังว่าง ล่วงหน้าก่อน 1 คืน

     • งานภายใน - ลดขั้นตอนการโหลดสินค้าขึ้นรถบรรทุกโดยใช้พาเลทที่จัดเรียงตามลำดับการส่ง เพื่อให้ใช้รถตักงานขึ้นได้เลยทันที และซื้อรถเพิ่ม อีกคันจะได้ช่วยกันตักเข้าทั้ง 2 ด้าน ซ้ายและขวา

     • ผลลัพธ์ ลดเวลาการโหลดสินค้าจาก 1 ชั่วโมงเหลือ 15 นาทีต่อรอบ

       
       

       

       คุณหมอกำลังจะทำการผ่าตัดคนไข้

3. การแพทย์ (เช่น การผ่าตัดอวัยวะ คลินิคความงาม โรงพยาบาล)

   • บริบท การเตรียมห้องผ่าตัดสำหรับผู้ป่วยรายต่อไป

   • การประยุกต์ SMED

     • งานภายนอก - เตรียมเครื่องมือผ่าตัดและอุปกรณ์ทดแทน (เช่น หัวใจเทียม ตับ ไต) ล่วงหน้า

     • งานภายใน - ลดเวลาการทำความสะอาดและตั้งค่าห้องผ่าตัดโดยใช้เครื่องมือที่ออกแบบให้ฆ่าเชื้อได้เร็ว

     • ผลลัพธ์ ลดเวลาเตรียมห้องผ่าตัดลง 50% ความปลอดภัยเพิ่มขึ้น อัตรารอดชีวิตเพิ่มขึ้น เพิ่มจำนวนผู้ป่วยที่ได้รับการผ่าตัดต่อวันเพิ่มขึ้น

       
       

4. การแข่งรถสูตร 1 (Formula 1)

   • บริบท การเปลี่ยนล้อและเติมน้ำมันใน Pit Stop

   • การประยุกต์ SMED

     • งานภายนอก - เตรียมล้อและเครื่องมือไว้ในตำแหน่งที่เหมาะสมก่อนรถเข้ามา

     • งานภายใน - ใช้เครื่องมือที่ออกแบบมาให้ทำงานเร็ว (เช่น ปืนลมสำหรับถอนน็อตล้อ) และทีมงานที่ฝึกฝนมาอย่างดี จำนวน 3 คนต่อล้อแต่ละด้าน

     • ผลลัพธ์ ลดเวลาการ Pit Stop จาก 10 วินาทีเหลือ 2-3 วินาที เช่น ทีม Ferrari, Red Bull

       
       

การผสาน SMED เข้ากับ 5S

การนำ SMED มาใช้ร่วมกับ 5S (Sort, Set in Order, Shine, Standardize, Sustain) ซึ่งเป็นอีกหนึ่งเครื่องมือลีนที่ VMI (Thailand) ใช้อยู่ จะช่วยเพิ่มประสิทธิภาพการบำรุงรักษาและการตั้งค่าเครื่องจักรในโรงงานยางรถยนต์ได้อย่างลงตัว ดังนี้

• สะสาง Sort (Seiri) - ลดเครื่องมือและอะไหล่ที่ไม่จำเป็นในพื้นที่บำรุงรักษา เพื่อให้ทีมงานเข้าถึงอุปกรณ์ที่ใช้ใน SMED ได้เร็วขึ้น

• สะดวก Set in Order (Seiton) - จัดวางเครื่องมือและอะไหล่ในลักษณะที่เหมาะสม (เช่น ใช้ Shadow Board) เพื่อลดเวลาการค้นหาในระหว่างการตั้งค่าเครื่องจักร

• สะอาด Shine (Seiso) - รักษาความสะอาดในพื้นที่ทำงานเพื่อป้องกันการชำรุดของเครื่องมือหรือแม่พิมพ์ ซึ่งอาจทำให้การตั้งค่าล่าช้า

• สุขลักษณะ Standardize (Seiketsu) - สร้างขั้นตอนงานมาตรฐาน (WI หรือ SOP) สำหรับกระบวนการ SMED เช่น ขั้นตอนการเปลี่ยนแม่พิมพ์ยาง เพื่อให้ทุกคนทำงานได้เหมือนกัน

• สร้างนิสัย Sustain (Shitsuke) - ฝึกอบรมพนักงานอย่างต่อเนื่องและทำการตรวจสอบ (Audit) เพื่อรักษามาตรฐาน SMED และ 5S

ตัวอย่างผลลัพธ์ การผสาน SMED และ 5S ที่องค์กรอาจช่วยลดเวลาการเปลี่ยนแม่พิมพ์ยางจาก 60 นาทีเหลือ 10 นาที และลด downtime ของเครื่องจักรลง 15% ภายใน 3 เดือน

ทำไม SMED ถึงสำคัญสำหรับทุกองค์กร

SMED เป็นมากกว่าเครื่องมือสำหรับโรงงาน เพราะมันคือแนวคิด ที่ช่วยให้ทุกกระบวนการทำงานได้เร็วขึ้นและยืดหยุ่นมากขึ้น ประโยชน์หลักของ SMED รวมถึง

• ลดสินค้าคงคลัง - การผลิตล็อตเล็กช่วยลดปริมาณสต็อกและต้นทุนการเก็บรักษา

• เพิ่มความยืดหยุ่น - ตอบสนองความต้องการของลูกค้าได้รวดเร็วขึ้น เช่น การผลิตยางลายใหม่ตามความต้องการของตลาด

• ลดต้นทุน - ลดเวลาและทรัพยากรที่ใช้ในการตั้งค่า

• เพิ่มความพึงพอใจของลูกค้า - การให้บริการที่รวดเร็ว เช่น การตั้งโต๊ะในร้านอาหารหรือการส่งสินค้า ทำให้ลูกค้ามีประสบการณ์ที่ดีขึ้น

  
  

SMED และ Lean ในยุคใหม่

SMED เป็นเครื่องมือลีนที่ทรงพลังและสามารถประยุกต์ใช้ได้ในทุกอุตสาหกรรม ไม่ว่าจะเป็นโรงงานผลิตชิ้นส่วนรถยนต์ ยาง อิเล็กทรอนิกส์ ธุรกิจบริการอย่าง ร้านอาหาร MK Suki, สุกี้ตี๋น้อย, ลัคกี้ หรือแม้แต่การแพทย์ และการแข่งรถสูตร 1 Formula 1

การลดเวลาการตั้งค่าและเพิ่มประสิทธิภาพกระบวนการด้วย SMED ช่วยให้องค์กรสามารถแข่งขันได้ในโลกที่เปลี่ยนแปลงอย่างรวดเร็ว เมื่อผสานกับเครื่องมืออื่นๆ เช่น 5S ผลลัพธ์ที่ได้คือกระบวนการที่ลื่นไหล คล่องตัว และตอบโจทย์ทั้งในแง่ต้นทุนและความพึงพอใจของลูกค้า

ที่ LEANxACADEMY เรามุ่งมั่นที่จะนำเสนอความรู้และกรณีศึกษาเกี่ยวกับ Lean Methodology เพื่อช่วยให้ธุรกิจของคุณเติบโตอย่างยั่งยืน หากคุณสนใจนำ #SMED หรือเครื่องมือลีนอื่นๆ ไปใช้ในองค์กรของคุณ ติดตามเราเพื่อรับเคล็ดลับและแนวทางปฏิบัติที่สามารถนำไปใช้ได้จริง

#LEAN #SMED #QuickSetting #RealCaseStudy #LEANxACADEMY